Trong vài năm gần đây, Tâm lý học là một ngành được rất nhiều bạn trẻ quan tâm và theo học. Bằng cách học về những điều cơ bản của hành vi và tâm trí con người, chúng ta có thể hiểu rõ hơn về bản thân và những người khác.
Ngoài ra, các nhà tâm lý học cũng đóng một vai trò quan trọng trong việc chăm sóc sức khỏe cho những bệnh nhân gặp phải các vấn đề sức khỏe tâm thần, thực hiện liệu pháp tâm lý, đưa ra các lựa chọn điều trị và hướng dẫn bệnh nhân cách kiểm soát các triệu chứng của họ một cách hiệu quả.
Đối với một số người, sự quan tâm đến ngành Tâm lý học được thúc đẩy bởi mong muốn theo đuổi sự nghiệp trong lĩnh vực này. Những người khác có thể chỉ đơn giản là muốn tìm hiểu thêm vì tò mò, hoặc vì họ đang nghĩ đến việc tham khảo ý kiến từ một chuyên gia tâm lý để được giúp đỡ về vấn đề của họ.
Bất kể lý do là gì, việc xây dựng sự hiểu biết tốt hơn về các chủ đề như cảm xúc, hành vi, động cơ, nhận thức, tình yêu, giao tiếp và phương pháp nghiên cứu sẽ giúp ích cho bạn trong cuộc sống. Trong bài viết này, HoaSenPhat sẽ mang đến cái nhìn tổng quát về ngành Tâm lý học, và cho bạn biết học ngành này thì ra trường sẽ làm nghề gì.
Nội dung bài viết
Tâm lý học là gì?
Theo Hiệp hội Tâm lý học Hoa Kỳ, Tâm lý học (tiếng Anh: Psychology) là ngành khoa học nghiên cứu về tâm trí và hành vi của con người. Nó bao gồm các ảnh hưởng sinh học, áp lực xã hội và các yếu tố môi trường ảnh hưởng đến cách con người suy nghĩ, hành động và cảm nhận.
Tâm lý học là một ngành học đa diện và bao gồm nhiều lĩnh vực phụ của nghiên cứu như phát triển con người, thể thao, sức khỏe, lâm sàng, hành vi xã hội và các quá trình nhận thức. Thuật ngữ này xuất phát từ từ psyche trong tiếng Hy Lạp, có nghĩa là “hơi thở, tinh thần, linh hồn” và logia, có nghĩa là “nghiên cứu”.
Trước đây thì ngành Tâm lý học chưa được đón nhận rộng rãi như bây giờ. Trên thực tế, nó được coi là một ngành học tương đối non trẻ, mặc dù như nhà tâm lý học lỗi lạc Hermann Ebbinghaus giải thích, nó có một quá khứ ngắn nhưng lịch sử lâu dài.
“Tâm lý học xuất hiện từ sinh học và triết học và được liên kết chặt chẽ với các ngành khác bao gồm xã hội học, y học, ngôn ngữ học và nhân học.” Hermann Ebbinghaus cho biết.
Ngày nay, Tâm lý học đã nhanh chóng phát triển để đóng một vai trò to lớn trong xã hội hiện đại. Các nhà tâm lý học được tuyển dụng trong các bệnh viện, phòng khám sức khỏe tâm thần, trường đại học, các cơ quan chính phủ và doanh nghiệp tư nhân. Họ thực hiện nhiều nhiệm vụ và vai trò khác nhau, từ điều trị bệnh tâm thần đến thực hiện các nghiên cứu để tác động đến chính sách y tế công cộng.
Có được sự hiểu biết phong phú và sâu sắc hơn về Tâm lý học có thể giúp mọi người đạt được những hiểu biết sâu sắc về hành động của chính họ cũng như hiểu rõ hơn về những người khác.
Các phân ngành chính của Tâm lý học

Tâm lý học là một lĩnh vực rộng lớn và đa dạng bao gồm các nghiên cứu về suy nghĩ, hành vi, sự phát triển, tính cách, cảm xúc, động cơ của con người và hơn thế nữa. Kết quả là, một số lĩnh vực phụ và lĩnh vực chuyên môn khác nhau đã xuất hiện. Sau đây là một số phân ngành chính trong Tâm lý học:
- Tâm lý học bất thường (Abnormal Psychology) là nghiên cứu về hành vi bất thường liên quan đến tâm lý. Phân ngành này tập trung vào nghiên cứu và điều trị nhiều loại rối loạn tâm thần có liên quan đến tâm lý trị liệu và tâm lý học lâm sàng.
- Tâm lý học hành vi (Behavioral Psychology) hay chủ nghĩa hành vi là một lý thuyết cho rằng môi trường định hình hành vi của con người. Theo một nghĩa cơ bản nhất, tâm lý học hành vi là nghiên cứu và phân tích các hành vi có thể quan sát được.
- Tâm lý học sinh học (Biopsychology) nghiên cứu cách các quá trình sinh học ảnh hưởng đến tâm trí và hành vi. Phân ngành này có mối liên hệ chặt chẽ với khoa học thần kinh và sử dụng các công cụ như quét MRI và PET để xem xét chấn thương não hoặc các bất thường của não.
- Tâm lý học lâm sàng (Clinical Psychology) tập trung vào việc đánh giá, chẩn đoán và điều trị các rối loạn tâm thần.
- Tâm lý học nhận thức (Cognitive Psychology) là nghiên cứu về các quá trình suy nghĩ của con người bao gồm sự chú ý, trí nhớ, nhận thức, ra quyết định, giải quyết vấn đề và tiếp thu ngôn ngữ.
- Tâm lý học so sánh (Comparative Psychology) là một nhánh của Tâm lý học liên quan đến việc nghiên cứu hành vi của động vật để hiểu về con người.
- Tâm lý học phát triển (Developmental Psychology) là một lĩnh vực xem xét sự tăng trưởng và phát triển của con người trong suốt thời gian tồn tại bao gồm khả năng nhận thức, đạo đức, chức năng xã hội, bản sắc và các lĩnh vực cuộc sống khác.
- Tâm lý học pháp y (Forensic Psychology) là một lĩnh vực ứng dụng tập trung vào việc sử dụng các nghiên cứu tâm lý và các nguyên tắc trong hệ thống pháp luật và tư pháp hình sự.
- Tâm lý học tổ chức-công nghiệp (Industry-Organizational Psychology) là một lĩnh vực sử dụng nghiên cứu tâm lý để nâng cao hiệu quả công việc và lựa chọn nhân viên.
- Tâm lý học nhân cách (Personality psychology) tập trung vào việc tìm hiểu cách nhân cách phát triển cũng như các kiểu suy nghĩ, hành vi và đặc điểm tạo nên sự độc đáo của mỗi cá nhân.
- Tâm lý học xã hội (Social psychology) là lĩnh vực khoa học nghiên cứu về cách thức mà suy nghĩ, cảm xúc, niềm tin, ý định và mục tiêu của con người được xây dựng trong bối cảnh xã hội bằng những tương tác thực tế hoặc tưởng tượng với những người khác. Do đó, nó xem xét hành vi của cá nhân bị ảnh hưởng bởi những người khác và các điều kiện mà xã hội xảy ra.
Mục tiêu của Tâm lý học
Bốn mục tiêu chính của Tâm lý học là miêu tả, giải thích, dự đoán, kiểm soát hoặc thay đổi hành vi và các quá trình tâm thần của con người.
1. Miêu tả
Miêu tả một hành vi hoặc nhận thức là mục tiêu đầu tiên của tâm lý học. Điều này có thể cho phép các nhà nghiên cứu phát triển các quy luật chung về hành vi của con người.
Ví dụ, thông qua việc mô tả phản ứng của chó với các kích thích khác nhau, Ivan Pavlov đã giúp phát triển các quy luật học tập được gọi là lý thuyết điều hòa cổ điển.
2. Giải thích
Một khi các nhà nghiên cứu đã mô tả hành vi của các quy luật chung, bước tiếp theo là giải thích làm thế nào hoặc tại sao xu hướng này xảy ra. Các nhà tâm lý học sẽ đề xuất các giả thuyết có thể giải thích một hành vi cụ thể.
3. Dự đoán
Tâm lý học nhằm mục đích dự đoán hành vi trong tương lai từ những phát hiện của nghiên cứu thực nghiệm. Nếu một dự đoán không được xác nhận, thì lời giải thích dựa trên nó có thể cần được sửa đổi.
Ví dụ, điều kiện cổ điển dự đoán rằng nếu một người kết hợp một kết quả tiêu cực với một kích thích, họ có thể phát triển một nỗi ám ảnh hoặc chán ghét các kích thích.
4. Kiểm soát hoặc thay đổi
Một khi tâm lý học đã mô tả, giải thích và đưa ra dự đoán về hành vi, các chuyên gia tâm lý sẽ đưa ra các giải pháp để cố gắng thay đổi hoặc kiểm soát hành vi đó. Ví dụ, các biện pháp can thiệp dựa trên điều kiện cổ điển, chẳng hạn như giải mẫn cảm có hệ thống, đã được sử dụng để điều trị những người bị rối loạn lo âu bao gồm cả chứng ám ảnh sợ hãi.
Ứng dụng của Tâm lý học trong cuộc sống
Ứng dụng rõ ràng nhất của Tâm lý học là trong lĩnh vực sức khỏe tâm thần, nơi các chuyên gia tâm lý sử dụng các nguyên tắc, nghiên cứu và phát hiện lâm sàng để giúp thân chủ quản lý và vượt qua các triệu chứng nỗi đau tâm thần và bệnh tâm lý. Một số ứng dụng bổ sung cho ngành Tâm lý học bao gồm:
- Phát triển các chương trình giáo dục
- Công thái học (tiếng Anh: Ergonomics) hay môn học về yếu tố con người
- Thông báo chính sách công
- Điều trị sức khỏe tâm thần
- Nâng cao hiệu suất làm việc
- Nâng cao sức khỏe và hạnh phúc cá nhân
- Nghiên cứu tâm lý
- Thiết kế chương trình xã hội
- Hiểu sự phát triển của trẻ
Rất khó để nắm bắt mọi thứ mà Tâm lý học bao hàm chỉ trong một định nghĩa ngắn gọn, nhưng các chủ đề như sự phát triển, tính cách, suy nghĩ, cảm xúc, động cơ và hành vi xã hội chỉ đại diện cho một phần những gì mà ngành Tâm lý học tìm cách hiểu, dự đoán và giải thích – để mang lại lợi ích cho cuộc sống.
Lợi ích của Tâm lý học
Như đã mô tả bên trên, Tâm lý học là một lĩnh vực ứng dụng và học thuật mang lại lợi ích cho cả cá nhân và xã hội nói chung. Hầu hết những nghiên cứu của tâm lý học được dành cho việc chẩn đoán và điều trị các vấn đề sức khỏe tâm thần, nhưng đó chỉ là phần nổi của tảng băng khi nói đến lợi ích của Tâm lý học.
Một số cách mà ngành Tâm lý học đóng góp cho cá nhân và xã hội bao gồm:
- Nâng cao hiểu biết của chúng ta về lý do tại sao mọi người cũng cư xử như vậy
- Hiểu các yếu tố khác nhau có thể tác động đến tâm trí và hành vi của con người
- Hiểu các vấn đề ảnh hưởng đến sức khỏe, hạnh phúc và cuộc sống hàng ngày
- Cải thiện công thái học để cải thiện thiết kế sản phẩm
- Tạo không gian làm việc an toàn và hiệu quả hơn cho doanh nghiệp
- Giúp thúc đẩy mọi người đạt được mục tiêu của họ
- Cải thiện năng suất làm việc
Các nhà tâm lý học thực hiện những điều này bằng cách sử dụng các phương pháp khoa học khách quan để hiểu, giải thích và dự đoán hành vi của con người. Các nghiên cứu tâm lý có cấu trúc cao, bắt đầu bằng một giả thuyết sau đó được kiểm tra thực nghiệm.
Học ngành Tâm lý học ra trường làm nghề gì?
Với việc mang lại nhiều lợi ích và ứng dụng thực tiễn cho cuộc sống hiện đại, ngành Tâm lý học đã và đang là ngành học có nhiều tiềm năng phát triển nghề nghiệp cho các bạn trẻ.
Một số vị trí mà các nhà tuyển dụng thường đăng tuyển:
- Nhà tâm lý học: Vị trí này rất đa dạng và đòi hỏi người ứng tuyển phải có năng lực cao để thực hiện các nghiên cứu, hoạch định chính sách liên quan đến tâm lý ứng dụng trong quản trị, kinh doanh, tham gia vào các dự án, tổ chức trong và ngoài nước.
- Nhà trị liệu tâm lý: Trong một xã hội với nhiều áp lực như hiện nay thì sức khỏe tinh thần luôn được quan tâm. Sinh viên tốt nghiệp ngành Tâm lý học có thể trở thành nhà trị liệu tâm lý để hỗ trợ bác sĩ tâm thần phân tích, hiểu và giải quyết những vấn đề tâm lý của bệnh nhân.
- Chuyên viên tư vấn tâm lý: Với vị trí này thì bạn sẽ gặp gỡ, trò chuyện với những người đang gặp khó khăn về mặt tinh thần như tình yêu, hôn nhân, gia đình… để giúp họ hiểu, nhận thức và đưa ra giải pháp để giải quyết vấn đề.
- Nhà tâm lý học đường: Ngày nay, nhiều trường học tiên tiến thường tuyển các nhà tâm lý học đường đến để giải tỏa những áp lực và khó khăn của học sinh trong việc học tập, cuộc sống thường ngày… Công việc của vị trí này sẽ là hỗ trợ giáo viên, cán bộ quản lý, cha mẹ học sinh trong việc vận dụng kiến thức tâm lý học và giáo dục học để nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện và giúp cho học sinh có đời sống tinh thần tốt hơn.
- Nhà tư vấn tuyển dụng: Với vị trí này, bạn sẽ giúp các nhà quản lý doanh nghiệp đánh giá nhu cầu nhân lực, lên kế hoạch và phỏng vấn tuyển dụng các ứng viên phù hợp với nhu cầu của từng vị trí cụ thể trong doanh nghiệp.
- Giảng viên: Nếu bạn thật sự yêu thích ngành Tâm lý học và muốn truyền cảm hứng cho người khác thì có thể học lên Thạc sĩ để trở thành giảng viên tâm lý tại các trường cao đẳng và đại học.
Như vậy, có thể thấy công việc của ngành Tâm lý học rất đa dạng và hấp dẫn. Để có thể đáp ứng nhu cầu của các nhà tuyển dụng, sinh viên đang theo học ngành Tâm lý học nên trang bị đầy đủ kiến thức và kỹ năng cần thiết.
Bên cạnh đó, việc trang bị thêm các kiến thức về kỹ năng mềm, ngoại ngữ, tổ chức… cũng là một trong những yếu tố quan trọng để giúp bạn lọt vào “mắt xanh” của các nhà tuyển dụng. Nên nhớ rằng, bất kể khi ra trường bạn làm nghề gì và làm việc ở đâu, thì mục tiêu chính của một nhà tâm lý học là giúp mô tả, giải thích, dự đoán và tác động đến hành vi của con người.
Những trường đại học có chương trình đào tạo ngành Tâm lý học tại Việt Nam:
1. Miền Bắc
- Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, ĐHQGHN
- Đại học Sư phạm Hà Nội
- Đại học Lao động Xã hội
- Đại học Sư phạm – Đại học Thái Nguyên
2. Miền Trung
- Đại học Sư phạm – Đại học Đà Nẵng
- Đại học Sư phạm – Đại học Huế
- Đại học Quy Nhơn
- Đại học Đông Á
3. Miền Nam
- Đại học Khoa Học Xã Hội và Nhân Văn – Đại học Quốc Gia TP.HCM
- Đại học Sư phạm TP.HCM
- Đại học Công nghệ TP.HCM
- Đại học Lao động Xã hội (cơ sở phía Nam)
- Đại học Sài Gòn
- Đại học Hoa Sen
- Đại học Văn Lang
- Đại học Văn Hiến
Lịch sử phát triển của ngành Tâm lý học

Tâm lý học ban đầu đã phát triển ra khỏi cả triết học và sinh học. Các cuộc thảo luận về hai chủ đề này đã có từ xa xưa với các nhà tư tưởng Hy Lạp đầu tiên, bao gồm cả Aristotle và Socrates.
Bản thân từ “tâm lý học” có nguồn gốc từ tiếng Hy Lạp psyche, nghĩa đen là “cuộc sống” hoặc “hơi thở”. Nghĩa gốc của từ này bao gồm “linh hồn” hoặc “bản thân”.
Tâm lý học được xem như một lĩnh vực nghiên cứu riêng biệt và độc lập khi Wilhelm Wundt thành lập phòng thí nghiệm tâm lý thực nghiệm đầu tiên ở Leipzig, Đức vào năm 1879.
Trong suốt lịch sử của ngành Tâm lý học, nhiều trường phái tư tưởng khác nhau đã hình thành để giải thích tâm trí và hành vi của con người. Trong một số trường hợp, một số trường phái tư tưởng đã vươn lên thống trị lĩnh vực tâm lý học trong một khoảng thời gian.
Sau đây là một số trường phái tư tưởng chính trong Tâm lý học:
- Cấu trúc luận (Structuralism): Một lý thuyết về ý thức được phát triển bởi Wilhelm Wundt và học trò Edward B. Titchener.
- Chủ nghĩa chức năng: Nhà tâm lý học và triết học đầu tiên William James đã kết hợp với một trường phái tư tưởng được gọi là chủ nghĩa chức năng, tập trung sự chú ý vào mục đích của ý thức và hành vi của con người .
- Phân tâm học (Psychoanalysis): Chẳng bao lâu, những trường phái tư tưởng ban đầu đã nhường chỗ cho một số cách tiếp cận thống trị và có ảnh hưởng đến Tâm lý học. Phân tâm học của Sigmund Freud tập trung vào việc tâm trí vô thức tác động đến hành vi của con người như thế nào.
- Chủ nghĩa hành vi (Behaviorism): Vào những năm 1920, tại Hoa Kỳ, chủ nghĩa chức năng dần bị thay thế bởi một trường phái tư tưởng được gọi là chủ nghĩa hành vi. Ngày càng có nhiều nhà tâm lý học tin rằng để tâm lý học được coi là một khoa học “chân chính”, nó phải tập trung vào hành vi có thể quan sát được chứ không phải tâm trí.
- Tâm lý học nhân văn: Sau đó, cách tiếp cận nhân văn tập trung vào tầm quan trọng của sự phát triển cá nhân và tự hiện thực hóa.
- Tâm lý học nhận thức: Vào những năm 1960 và 1970, cuộc cách mạng nhận thức đã thúc đẩy việc điều tra các quá trình tinh thần bên trong như suy nghĩ, ra quyết định, phát triển ngôn ngữ và trí nhớ.
Trong khi những trường phái tư tưởng này đôi khi được coi là lực lượng cạnh tranh, mỗi quan điểm đã góp phần vào sự hiểu biết của chúng ta về ngành Tâm lý học.
Như bạn có thể thấy, Tâm lý học có thể là một ngành khoa học tương đối non trẻ, nó cũng có một lượng lớn cả chiều sâu và bề rộng. Đánh giá, chẩn đoán và điều trị bệnh tâm thần là lợi ích trung tâm của tâm lý học, nhưng tâm lý học bao gồm nhiều thứ hơn sức khỏe tâm thần mà chúng ta thường nghĩ.
Ngày nay, các nhà tâm lý học tìm cách hiểu nhiều khía cạnh khác nhau của tâm trí và hành vi con người, bổ sung kiến thức mới cho sự hiểu biết của chúng ta về cách con người suy nghĩ cũng như phát triển các ứng dụng thực tế có tác động quan trọng đến cuộc sống hàng ngày của con người. Tâm lý học hoạt động để giúp mọi người cải thiện hạnh phúc cá nhân và phát triển bền vững trong một thế giới ngày càng phức tạp.
HoaSenPhat – Tham khảo: verywellmind.com