Đức Phật dạy rằng hạnh phúc là một trong bảy yếu tố của giác ngộ. Nhưng hạnh phúc là gì? Các từ điển định nghĩa hạnh phúc là một loạt các cảm xúc, từ hài lòng cho đến vui vẻ. Chúng ta có thể nghĩ hạnh phúc như một thứ phù du “lúc ẩn lúc hiện” trong cuộc sống của chúng ta, hoặc là mục tiêu thiết yếu của cuộc đời chúng ta, hoặc đơn giản là đối lập với nỗi buồn.
Một từ để chỉ “hạnh phúc” trong các văn bản Pali đầu tiên là piti (Phỉ hay Hỷ), có nghĩa là niềm vui hân hoan. Để hiểu được những lời dạy của Đức Phật về hạnh phúc, điều quan trọng là phải hiểu về piti.
Hạnh phúc là một trạng thái của tâm trí
Như Đức Phật đã giải thích những điều này, thể chất và cảm xúc (vedana) tương ứng hoặc gắn liền với một đối tượng. Ví dụ, cảm giác nghe được tạo ra khi cơ quan cảm giác (tai) tiếp xúc với đối tượng cảm giác (âm thanh). Tương tự, hạnh phúc bình thường là cảm giác có một đối tượng – ví dụ, một sự kiện vui vẻ, giành được giải thưởng hoặc đi một đôi giày đẹp mới.
Vấn đề với hạnh phúc bình thường là nó không bao giờ kéo dài bởi vì các đối tượng tạo nên nó không tồn tại mãi mãi. Buổi tiệc nào cũng sẽ tàn và đôi giày nào rồi cũng sẽ cũ và rách. Thật không may, hầu hết chúng ta đi qua cuộc đời để tìm kiếm những thứ để “làm cho chúng ta hạnh phúc.” Nhưng “đối tượng” hạnh phúc của chúng ta không bao giờ vĩnh viễn, vì vậy chúng ta tiếp tục tìm kiếm.
Do đó, hạnh phúc theo quan điểm Phật giáo là không phụ thuộc vào vật chất mà là trạng thái tâm trí được trau dồi thông qua tu tập. Vì không lệ thuộc vào một đối tượng vô thường nên nó không đến và không đi.
Một người đã nuôi dưỡng piti vẫn cảm thấy ảnh hưởng của những cảm xúc nhất thời – hạnh phúc hay buồn bã – nhưng họ đánh giá cao sự vô thường và sự không thực tế thiết yếu của chúng. Anh ấy hoặc cô ấy không cố chấp nắm bắt những điều mong muốn và tránh những điều không mong muốn.
Phẩm chất thiết yếu để được hạnh phúc đích thực
Hầu hết chúng ta bị lôi cuốn vào Phật pháp, bởi vì chúng ta muốn loại bỏ bất cứ điều gì chúng ta nghĩ là làm cho chúng ta không vui. Chúng ta có thể nghĩ rằng nếu chúng ta đạt được giác ngộ, thì chúng ta sẽ luôn hạnh phúc.
Nhưng Đức Phật đã nói đó không phải là cách mà nó hoạt động. Chúng ta không nhận ra giác ngộ để tìm thấy hạnh phúc. Thay vào đó, ông dạy các đệ tử của mình tu dưỡng trạng thái tinh thần hạnh phúc để đạt được giác ngộ.
Thiền sư Phật giáo Nguyên thủy, Piyadassi Thera (1914-1998) nói piti-hỷ là “một tài sản tinh thần (cetasika) và là một phẩm chất bao trùm cả thể xác và tinh thần.” Ông tiếp tục.
“Một người thiếu phẩm chất này không thể tiếp tục con đường dẫn đến giác ngộ. Sẽ nảy sinh trong anh ta sự thờ ơ ủ rũ đối với giáo pháp, chán ghét việc thực hành thiền định và xuất hiện những biểu hiện bệnh hoạn. Vì vậy, điều cần thiết là một người đàn ông đang cố gắng đạt được giác ngộ và giải thoát cuối cùng khỏi những gông cùm của luân hồi, sự lang thang lặp đi lặp lại, phải nỗ lực trau dồi nhân tố quan trọng nhất của hạnh phúc.”
Cách vun đắp hạnh phúc đích thực
Trong cuốn sách Nghệ thuật của Hạnh phúc, Đức Đạt Lai Lạt Ma cho biết, “Vì vậy, thực sự việc thực hành Pháp là một cuộc chiến liên tục bên trong, thay thế những điều kiện hoặc thói quen tiêu cực trước đây bằng những điều kiện tích cực mới.”
Đây là phương tiện cơ bản nhất để nuôi dưỡng piti. Lấy làm tiếc; không có đường tắt để đạt được hạnh phúc bền vững.
Kỷ luật tinh thần và nuôi dưỡng các trạng thái tinh thần lành mạnh là trọng tâm của việc tu tập trong Phật giáo. Điều này thường tập trung vào việc thực hành thiền định hoặc tụng kinh hàng ngày, và cuối cùng mở rộng để tiếp nhận toàn bộ Bát Chánh Đạo.
Mọi người thường nghĩ rằng thiền định là phần thiết yếu nhất của Phật giáo và các phần còn lại chỉ là sự rườm rà. Nhưng trên thực tế, Phật giáo là một phức hợp của các thực hành làm việc cùng nhau và hỗ trợ lẫn nhau. Bản thân việc thực hành thiền định hàng ngày có thể rất có lợi, nhưng nó hơi giống như một cối xay gió với một vài cánh quạt bị thiếu – nó không hoạt động tốt như khi có đầy đủ các bộ phận.
Đừng là đối tượng
Chúng ta đã biết hạnh phúc đích thực là không có đối tượng. Vì vậy, đừng biến mình thành đối tượng. Nếu bạn đang tìm kiếm hạnh phúc cho chính mình, bạn sẽ không tìm thấy bất cứ điều gì ngoài hạnh phúc tạm thời.
Tiến sĩ Nobuo Haneda, một nhà sư của Jodo Shinshu (Tịnh độ chân tông Nhật Bản) nói rằng: “Nếu bạn có thể quên đi hạnh phúc cá nhân, đó là hạnh phúc được định nghĩa trong Phật giáo. Nếu vấn đề hạnh phúc của bạn không còn là một vấn đề, đó là hạnh phúc được định nghĩa trong Phật giáo.”
Điều này đưa chúng ta trở lại với sự thực hành hết lòng của Phật giáo. Thiền sư Eihei Dogen nói, “Học Phật Đạo là học cái ta; học cái ta là quên cái ta; quên đi cái ta là được vạn vật soi sáng.”
Đức Phật dạy rằng khổ đau trong cuộc sống (dukkha) đến từ tham ái và chấp thủ. Nhưng gốc rễ của tham ái và chấp thủ là vô minh. Và sự thiếu hiểu biết này là bản chất thực sự của mọi thứ, bao gồm cả chính chúng ta.
Khi chúng ta thực hành và phát triển trí tuệ, chúng ta càng ít tập trung vào bản thân và quan tâm nhiều hơn đến hạnh phúc của người khác. Không có lối tắt nào cho việc này; chúng ta không thể ép mình bớt ích kỷ hơn. Vị tha phát triển từ thực tiễn.
Kết quả của việc ít tự cho mình là trung tâm sẽ giúp chúng ta ít lo lắng hơn trong việc tìm kiếm hạnh phúc, và giảm đi sự bám víu vào các đối tượng tạo nên hạnh phúc tạm thời. Đức Đạt Lai Lạt Ma chia sẻ, “Nếu bạn muốn người khác hạnh phúc, hãy thực hành lòng từ bi; và nếu bạn muốn bản thân mình hạnh phúc, hãy thực hành lòng từ bi.” Điều này nghe có vẻ đơn giản, nhưng cần phải thực hành.
Hoa Sen Phật – Theo: learnreligions.com
