Ý Nghĩa Sắc Tức Thị Không Không Tức Thị Sắc

Sắc Tức Thị Không – Không Tức Thị Sắc là câu nói kinh điển trong Bát Nhã Tâm Kinh, một học thuyết do Bồ tát Long Thọ (nagarjuna) đưa ra mà cho đến nay, chưa ai có thể tìm ra bằng chứng để phản biện lại học thuyết này. Người xưa không hiểu Phật nói rằng, đạo Phật nói gì mà không không có có, ba hồi nói có, ba hồi nói không, thật là ba phải. Họ không hiểu được ý nghĩa nội hàm vô cùng sâu sắc trong câu nói tuy có vẻ đơn giản này.

Người ta thường nói rằng, Sắc Tức Thị Không – Không Tức Thị Sắc hay Sắc Bất Dị Không – Không Bất Dị Sắc có nghĩa là Sắc cũng như Không và Không cũng như Sắc. Đúng là tào lao, tôi đang nhìn vào chiếc điện thoại để đọc bài viết này, chiếc điện thoại có thật và nó là “Sắc”, tại sao đạo Phật lại nói “chiếc điện thoại” tôi đang nhìn không tồn tại!

• Từ “Sắc” trong đạo Phật dùng để chỉ vật chất, có hình tướng, những gì mà chúng ta có thể cảm nhận được.
• Từ “Không” trong đạo Phật không phải là môi trường chân không (không gian trống rỗng không chứa vật chất), mà chữ Không ở đây là Tánh không, sự trống rỗng của vạn vật, không gì có tự tánh chân thật, không gì có bản chất cố định vĩnh viễn. Tất cả sự vật, hiện tượng đều do nhân duyên mà hợp thành.

Như vậy, Sắc Tức Thị Không – Không Tức Thị Sắc là nói đến bản chất thật của vạn pháp là Vô tướng, Tánh không của vạn pháp.

Tôi vẫn chưa hiểu, Vô tướng là gì? Đôi giày tôi đang mang Size 42, có chiều dài 27cm, chiếc xe của tôi màu đen, và vợ của tôi rất là đẹp! Nếu không có “Tướng” thì làm sao tôi có thể phân biệt giữa vật này với vật khác, giữa người này với người khác?

Nếu chúng ta truy nguyên nguồn gốc của mọi vật, chúng ta nhận ra rằng, chẳng có cái gì được gọi là đôi giày, nhà cửa hay xe cộ cả. Lý do? Vì những thứ đó đều không có bản chất cố định để nhận diện. Tất cả là do nhân duyên tạm bợ nương gá nhau mà thành. Hết duyên thì tan rã rồi trở về với cát bụi hư vô. Không có gì là tự thân riêng biệt của chính nó cả.

Ví dụ, chúng ta thường nói về chiếc xe như là một thứ gì đó hiện hữu, riêng biệt. Chiếc xe hơi khác chiếc xe đạp, vậy thì phải có cái gì đó để chúng ta phân biệt nó đúng không?

Tuy nhiên, nếu chúng ta phân tích chiếc xe thì chúng ta nhận ra rằng, chiếc xe không tồn tại, nó không có bản chất cố định để nhận diện. Chiếc xe không có tự tánh chân thật chính nó, chiếc xe hoàn toàn trống rỗng, và “chiếc xe” chỉ là một cái tên giả định để nói về một tập hợp nhiều thành phần liên kết nhau.

Một ví dụ khác, cành hoa không có tự tánh, nó được tạo thành nhờ đất, nước, lửa, gió…Nó không thể tự nhiên có mà phải nhờ nhiều nhân duyên tương tác nhau mà thành. Vàng hay kim cương cũng được “sinh ra” như thế.

Hay quá! Nhưng chiếc xe và cành hoa vẫn là “Sắc”, vẫn là vật chất cho dù chúng ta phân nhỏ nó ra thành các hạt nguyên tử! Vậy tại sao lại gọi là “Không”?

Nhạc Bát Nhã Tâm Kinh tiếng Phạn

Chữ “Không” ở đây không có nghĩa là không tồn tại theo cái nhìn hư vô. Mà nó có nghĩa là không có tự tánh cố định, vì không có gì riêng biệt, tự thân, độc lập nên mọi thứ đều chịu tác động của vô thường.

Tính Không luôn hiện hữu trong các sự vật, hiện tượng nên chúng mới có thể phát sinh và hoại diệt. Và bởi vì chúng trống rỗng về bản chất nên đức Phật mới giảng “Mọi thay đổi đều có thể“. Việc tiêu trừ đau khổ bằng Tứ Thánh Đế cũng như thực hành trên Bát Chánh Đạo để đạt giải thoát mới có thể thực hiện được.

Giả sử mọi thứ không có tính Không, tất cả đều hoàn toàn trong trạng thái tĩnh, bất biến, có thể gọi là “Hiện hữu vĩnh cửu“. Nó không cần một yếu tố nào để hình thành, vì thế, cũng không có yếu tố nào có thể thay đổi trạng thái của nó.

Nhưng vì điều này không tương ứng với sự biến đổi mà chúng ta thấy trong vũ trụ. Do đó, Bồ tát Long Thọ kết luận: Tính Không là bản chất của vạn vật, không có tự ngã, không có tự tính, trống rỗng và tùy thuộc vào nhân duyên.

Nhưng chính sự liên kết tạm bợ đó hình thành “Sắc tạm bợ” khiến chúng ta dích mắc vào chúng, từ đó sinh ra phiền não khi chúng ta kinh nghiệm sự thay đổi bất như ý của nó. “Trời ơi! Chiếc xe giành dụm bao nhiêu năm mới mua được giờ bị lấy mất thì làm sao tôi chịu nổi đây hả Trời…” Mọi thứ đều có tính Không từ khi chúng được sinh ra, vì thế, “chiếc xe bị mất” là điều tất yếu, có chăng chỉ là sớm hay muộn mà thôi.

Vậy là mọi thứ vừa sinh ra đã được “gắn nhãn” hoại diệt! Vậy chúng ta sống làm cái gì nữa chứ? Nhà cửa, tiền tài, danh vọng, vợ đẹp…Tất cả rồi cũng sẽ tan biến như chưa từng tồn tại. Nếu ai đó đang khổ, thì họ nên tự tử ngay để tái sinh kiếp khác xem có tốt hơn không? Kiếp nào không thuận lợi thì chết sang kiếp khác, giàu hay nghèo cũng như nhau. Trải nghiệm khoảnh khắc hạnh phúc trong mỗi kiếp mới là đều quan trọng!

Bạn đừng bi quan như thế, câu nói này có 2 vế mà! Bạn nên nhớ, tái sinh là do Nghiệp quyết định, nếu hiện tại bạn không làm việc để thay đổi trạng thái tiêu cực, cho dù bạn chết đi thì kiếp sau bạn cũng sẽ kinh nghiệm sự tiêu cực đó, thậm chí còn nặng nề hơn.

Bạn vừa mất chiếc xe, bạn đang đau buồn vì chuyện đó, tôi hiểu. Nhưng hãy nghĩ xa hơn một chút, mọi thứ đều có thể bắt đầu lại, Không Tức Thị Sắc. Nếu không có tính Sắc trong sự trống rỗng, bạn sẽ bị mắc kẹt trong việc không có chiếc xe vĩnh viễn.

Bạn đang không có một đứa con, bạn sẽ mãi mãi không có đứa con nào. Và quan trọng nhất là nếu không có tính Sắc trong Không, bạn sẽ không bao giờ xuất hiện trên cõi đời này, Trái đất, Mặt trời hay chiếc xe cũng thế. Mọi thứ đều có Duyên sinh và Duyên diệt, đó là quy luật của sự tồn tại.

Sắc Tức Thị Không – Không Tức Thị Sắc không phải là dạy chúng ta từ bỏ tất cả, mà nó giúp chúng ta có cái nhìn cân bằng hơn trong cuộc sống. Không chấp trước vào sự thay đổi dù tích cực hay tiêu cực, không bị mắc kẹt trong trạng thái tiêu cực ở hiện tại, không tức giận vì hôm nay trời nắng mà không mưa. Mọi thứ đều do nhân duyên mà tạo thành, nhân tốt thì quả tốt, mai là một ngày mới, đâu ai biết thủy triều sẽ mang đến điều gì.

Hình ảnh: jivamuktiyoga.com